Nowe sytuacje, nowe miejsca, nowi ludzie i nagle to uczucie pojawia się znikąd.
Już tu byłem… Już to widziałem… Już to słyszałem…
Tylko że to niemożliwe. Więc skąd bierze się w nas przekonanie, że ta sytuacja już się kiedyś zdarzyła? Przeczy temu niemal wszystko, a jednak w głowie pozostaje niepokojące „poczucie dziwności” – déjà vu.
Pierwsze teorie
Zjawisko to może zdawać się troszkę magiczne. Nie da się jednak zaprzeczyć, że ma związek z często przewrotnym poczuciem humoru natury – nasz mózg, nasza najpotężniejsza broń i najcudowniejsze narzędzie, w jaki nas wyposażyła, płata nam figle. Nazwa pochodzi z języka francuskiego i oznacza: już widziane. Déjà vu to po prostu silne przekonanie, że coś, co obserwujemy, już kiedyś się zdarzyło w naszym życiu, chociaż wiemy, że to raczej niemożliwe.
„Magiczne” zjawisko miało też wiele magicznych wyjaśnień. Arystoteles był przekonany, że to odczucie to po prostu wspomnienia doświadczeń, które zebraliśmy w poprzednich wcieleniach. Nie wszyscy byli w stanie zachować zimną krew w związku z tym dziwnym uczuciem – Św. Augustyn twierdził, że wywołują je złe duchy. Istniały jednak bardziej „naukowe” wytłumaczenia. Maurice Maeterlink zastanawiał się, czy déjà vu nie ma może związku z odczuciami z okresu prenatalnego.
Fakty
Dzisiaj wielu psychologów i osób zwyczajnie zainteresowanych temat przyjmuje wytłumaczenie mówiące, że déjà vu jest rodzajem paramnezji – zaburzeń w odtwarzaniu pamięci. Polega na tym, że umysł przyjmuje nowe zjawiska i doświadczenia jako już znane lub tworzy fałszywe wspomnienia, a zdarzenia wymyślone zaczynają się mieszać z tymi prawdziwymi.
Dziś wiemy, że zjawisko to pojawia się u 60-70% populacji niezależnie od płci — z badań wynikło jednak, że częściej pojawia się u osób, które mają wyższe niż przeciętne wykształcenie — i zdarza się najczęściej w dwóch sytuacjach zażywania relaksu lub rozrywki i w sytuacjach stresowych, lub kiedy jesteśmy zmęczeni. Częściej także pojawia się u osób, które często podróżują, dużo czytają.
Wraz z upływem lat częstotliwość występowania tego zjawiska spada.
Mechanizmy psychologiczne
Do źródła zjawiska dotrzeć próbowali zarówno psycholodzy, jak i neurolodzy.
Niektórzy psychologowie rozwijający teorie psychodynamiczne zastanawiali się, czy déjà vu nie służy redukcji stresu. Według jednego ze specjalistów rozpoznanie jakiejś sytuacji jako już znanej umożliwia znaczne obniżenie poziomu lęku, który powoduje znalezienie się w nowej sytuacji. Niektórzy uważali, że specyficzne odczucie może być efektem nieświadomego tłumienia nieakceptowanych poglądów lub potrzeb. Jeszcze inni, że może być ono wywołane przez chęć powtórzenia jakiegoś przeszłego doświadczenia w celu zmienienia go, np. aby ulżyć sumieniu, jeżeli przeszkadza nam poczucie winy.
Przypadkowość pojawiania się déjà vu znacznie utrudnia, jeżeli nie uniemożliwia, jego badania. Uczucie trwa krótką chwilę i znika. Nie można go w żaden sposób przywołać świadomie. Jedna z teorii wiąże zjawisko z wysokim poziomem dopaminy w mózgu, właściwszym raczej dla osób młodszych. Nie brakuje jednak mniej naukowych propozycji – według jednej z nich déjà vu to po prostu umiejętność wglądania do równoległych rzeczywistości – jest to niewątpliwie wymarzone wytłumaczenie osób, które marzą o super mocach. 🙂 Chociaż déjà vu wciąż zostaje zagadką, udowadnia z pewnością jedno – ludzkość nie traci na kreatywności, próbując znaleźć wytłumaczenia dla otaczających nas zjawisk.
A ty – jak myślisz, czym jest déjà vu?
